MaarNormaal nr. 8 artikel 7

Catherine Vandevelde

sopraan

¡Oh desmayo dichoso! mocht sopraan Catherine Vandevelde dit voorjaar nog een keertje zingen tijdens de uitvoering van SS, en het hele Gents Madrigaalkoor zong mee; enkele bevoorrechte sopranen hardop, de rest van het koor in stilte. Want die passage uit Johans Alma de la música blijft tot het einde der tijden in onze harten klinken, en daarmee ook de hemelse stem van Catherine Vandevelde. Catherine heeft al lang een band met het koor door de vele uitvoeringen waarin ze de sopraansolo zong. Zij was ook de eerste die ooit stembegeleiding gaf aan het koor (heel kort, want toen werd ze maar gauw laureaat van de Elsabethwedstrijd zang). En in het Requiem van Mozart, dat voor 2003 op ons programma staat, doet ze ook weer mee. Allemaal goede redenen om een podium te geven aan haar visie op zingen. Op een herfstige namiddag zochten we een rustig plaatsje aan een raam van de Brugse Grote Markt, en we lieten de Japanners aan ons voorbijgaan.

Zingen neemt toch wel een belangrijke plaats in je leven in?

Ja, natuurlijk. Alleen de studie al, alles wat ik in mijn opleiding heb geïnvesteerd. Elke dag was ik daar zoveel uren mee bezig. En daarna heb ik (bovenop een gezin, iets wat ik ook voor niets wou missen), bewust gekozen voor een combinatie van concertzingen en les geven. Die combinatie is soms moeilijk, en ik krijg wel eens een aanvechting om voor een van beide te kiezen, maar ze vullen elkaar zo goed aan. Mijn uitvoeringspraktijk maakt mijn didactische aanpak beter, je moet genoeg praktijkervaring hebben om les te geven. Andersom leer ik altijd weer bij door anderen bij te staan in hun moeilijkheden. Onlangs heb ik dat nog ervaren met een probleempje van een vergevorderde leerling. Uitvissen wàt er precies fout ging, en dat gecorrigeerd krijgen, daar heb ik hard naar moeten zoeken; dat vraagt veel inleving, bij jezelf zoeken en analyseren. Maar het heeft me weer zoveel inzicht gegeven, ook in mijn eigen mogelijkheden. Net toen kreeg ik de opdracht om een aartsmoeilijke aria te zingen waar ik al een tijdje met een bang hartje naar had uitgekeken - en kijk, dat verworven inzicht heeft me zonder problemen door die aria geholpen.

Ik werk ook zo graag met kinderen. Als je, zoals ik, bezeten bent van stemtechniek, is het een plezier te ontdekken hoe kinderen zelf hun stem kunnen beïnvloeden. En hoe ik dan zelfs kinderen die hun eigen stem absoluut niet goed vinden, erin kan laten slagen er iets van te maken. Kindjes die zo glunderen omdat ze de hoge do konden halen! Ik had een leerling die ik, na een ontgoocheling in haar beroepskeuze, met veel moeite heb kunnen overtuigen dat ze wel capaciteiten had voor een muziekcarrière. Als je dan ziet dat die het maakt in de muziek...

Kun je heel jonge kinderen al voorbereiden op zingen?

O jawel. Om te beginnen kun je kinderen die graag zingen hun stem goed laten gebruiken. Ze doen dat dan eens goed, dan weer niet, dat wisselt bij een kind, maar je kunt ze er alvast attent op maken. Onze cultuur is nu eenmaal zo geëvolueerd dat kinderen nog zelden goede voorbeelden krijgen, ze zingen ook haast niet meer. Het is ontstellend hoe weinig, of helemaal geen, liedjes kinderen nog kennen. In klassen had je altijd wel eens een brommer, dat is nu vaak al de halve klas. En verder kan je ze natuurlijk ook muziek leren, talen leren...

Les geven is blijkbaar mijn roeping, ik heb ook nog pianoles gegeven. Ik begin stilaan de vergelijking te begrijpen die Johan eens maakte met een filmpersonage, Madame Sousatska, geloof ik, die geconfronteerd werd met de pijn van een leerling die haar verlaat om zich te verbeteren. Je leert hoe je je leerlingen elke keer opnieuw moet loslaten, en hoe je elke keer herbegint.

Catherine Vandevelde

Mensen die niet zingen, wat missen ze?

Wat ik in elk geval weet, is dat een leven zonder zingen, voor mij een serieuze handicap zou zijn. Zingen was voor mij, als kind al, een uitweg voor alle spanningen. Was ik eens een ochtend te vroeg wakker door spanningen, dan begon ik te zingen en zo werd ik weer kalm. Zonder zang was ik vast een nerveus mens geworden. Ik zie dat nu ook bij mijn dochtertje die graag zingt, hoe ze er rustig van wordt. Alleen al de trillingen die je opwekt in je lichaam doen zo'n deugd. Als ik triestig was, kon ik de bui verdrijven door te zingen. Zingen is een katalysator voor evenwicht.

En dan, die mooie muziek! Als je die zelf kan zingen zit je toch nog een trapje hoger dan alleen horen. Je stem is dan het middel waarmee je die muziek zelf schept!

Nog iets, wie goed zingt, kan zijn stem ook goed plaatsen, en dat heeft een weerslag op de spreekstem. Ik heb het soms moeilijk om naar mensen te luisteren die slecht spreken doordat ze hun stem slecht plaatsen. Als kind moest ik met een lagere stem spreken dan mijn natuurlijke stem, mijn vader vond dat minder lawaaierig. Pas in mijn zangopleiding ontdekte dat ik mijn spreekstem daarmee geweld aandeed; het was een opluchting toen ik weer hoger ging spreken.

De spreekstem is een spiegel van de manier waarop iemand in elkaar zit, stemproblemen zijn dikwijls een manifestatie van emotionele problemen, van spanningen. Een goede zangopleiding kan dat een beetje neutraliseren. Als ik moe ben op een concert, heb ik daar wel last van, maar ik weet gelukkig wat ik moet doen om dat te overwinnen.

Hoe pak je dat aan, als de emotie op je stem slaat?

Dat kan een echt probleem zijn. Ik herinner me een concert dat ik toch heb willen zingen, vlak na het overlijden van mijn grootmoeder. Ik dacht dat ik het wel van me zou kunnen afzetten. Maar toen ik een gevoelige aria inzette, heb ik me toch zeer hard moeten concentreren op het zangtechnische, anders had ik de emotie niet de baas gekund.

Heb je ooit aan jezelf getwijfeld?

Neen, ik heb ook altijd veel steun gehad. Maar ook veel ontgoochelingen. Rivaliteit tussen leerkrachten b.v., maar "wat me niet breekt, sterkt me", leerde ik van Louis Devos. Plankenkoorts heb ik ook veel gehad. En soms vroeg ik me wel eens af of het allemaal ooit zou renderen, al die tijd, moeite en geld. Maar je moet doorzetten. Het is niet altijd het grootste talent dat het haalt, ik heb er geen moeite mee dat te zeggen, en ik heb zelf groot talent gezien dat op een half jaar definitief verknoeid raakte. Het is een harde wereld, de muziekwereld. Dat er heel wat figuren met een groot ego in rondlopen, tot daar aan toe, maar erg is het wanneer arrogantie en machtsmisbruik optreden, en dat komt helaas voor.

En helpt de combinatie lesgeven/zingen je daarin?

Ja, maar ik maak dan ook geen grote carrière; die zou niet met lesgeven combineerbaar zijn. Als ik een leerling heb, zoals nu, van echt grote klasse, dan adviseer ik die dat hij geen les mag geven, ook al wil hij dat zelf misschien erg graag. Maar dan moet je ook echt goed zijn op alle gebieden: zangtechniek, stijlkennis, karakter, talenkennis...

Zijn er uitvoeringen waaraan je speciale herinneringen bewaart?

Ik ben vooral gelukkig dat ik zeer veel verschillende dingen heb kunnen doen: van oratoria tot hedendaags. Goede herinneringen hebben dikwijls met mensen te maken. Aan de SS-productie bewaar ik een goed gevoel, en, louter muzikaal dan, aan de Requiems van Fauré en Mozart die ik indertijd zong met I Fiaminghi - de originele groep, wel te verstaan. Het is jammer dat een goede muzikale ervaring soms wordt doorkruist door een, menselijk gezien, minder positieve herinnering. Daar heb je die harde muziekwereld weer...

Die verscheidenheid van zangstijlen, van barok tot modern, schijnt gezond te zijn voor de stem (we onthouden soms iets van Mieke, nvdr)?

Hé, dat is gek, het is de eerste keer dat iemand me dat zo zegt, maar het zou wel eens juist kunnen zijn. Het dwingt tot een grotere alertheid, vermijdt routine - maar het is tegelijk ook moeilijker.

Vertrek je uit het artistieke of uit de techniek?

Dat is een zware vraag. Je vertrekt natuurlijk altijd met je métier, en daar vloeit het artistieke uit voort. Ik vind dat je nooit vanuit een effect mag vertrekken, hoewel dat nu wel in de mode is. Wie zijn vak kent, kan wat hij in zich heeft tot expressie brengen. Je moet dus wel iets in je hebben. Die expressie maakt het de moeite waard, anders konden we stoppen met uitvoeringen geven want alles is al eens gedaan, en goed ook. Nog een keer zingen wat Caballé en Callas en Fisher-Diskau al zo mooi hebben gedaan, dat heeft alleen zin als je er iets van jezelf aan kan toevoegen.

Soms kan dat voor een leraar tot frustrerende situaties leiden. Je bent al zo veel met de basis bezig, met het technische. Als je dan een leerling hebt die technisch gesproken zeer goed is, maar net niet genoeg in zich heeft om er ook iets mee te doen, dan vind je dat natuurlijk doodjammer.

We praten nog wat na, en wat blijkt? Sinds kort staat Catherine zelf af en toe voor een koor, op school in Tielt. Met zo'n groep efficiënt omgaan, dat is nog wat anders dan individueel les geven, moet ze bekennen.

KVdW & MC