MaarNormaal nr. 7 artikel 4

Balassi Bálint

Zita Gerenday is een gerespecteerde sopraan bij het Gents Madrigaalkoor, die als Hongaarse nog niet zo lang in Vlaanderen woont. Het verschil tussen de Hongaarse en Vlaamse zangcultuur leek ons een interessant onderwerp, en we krijgen Zita nog wel zover dat ze daarover schrijft in een volgend nummer. Maar deze keer wou ze liever iets kwijt over de achtergrond van een Hongaars werk dat prominent en actueel op ons repertoire staat: Balassi Bálint elfelejtett éneke van Zoltán Kodály, of beter, van de dichter Balassi Bálint. Het liefst schreef Zita in het Hongaars, maar het was niet moeilijk haar ervan te overtuigen toch maar Engels te gebruiken. Dat vertaalt net iets gemakkelijker.

NEDERLANDS

Na veel wikken en wegen heb ik besloten geen vergelijking te maken tussen het leven, de gewoonten en het volk van België en Hongarije, zoals Marc had gevraagd. Ik wil u liever wat uitleg geven bij het werk van Kodály, Balassi Bálint elfelejtett éneke. Ik doe dat niet met een verborgen bedoeling. Omdat we het werk uit het hoofd moeten zingen, wil ik inzicht geven in de historische en politieke achtergrond, en een kort overzicht over Balassi Bálint - wie hij was en wat hij deed.

De historische achtergrond

"Een verwoestende tragedie trof Hongarije na de eerste wereldoorlog, toen in 1920 het vredesverdrag van Trianon werd getekend. Hongarije verloor 71% van zijn grondgebied, twee derde van zijn bevolking en al zijn rijkdommen onder en boven de grond, aan buurlanden en nieuw opgerichte staten. Het duizendjarige oude Rijk werd opgedeeld in zeven stukken.

Hongarije kwam gedwongen in de tweede wereldoorlog terecht in 1941. In 1944 was het land het slagveld voor het Russisch offensief tegen het Duitse leger. Van 1945 tot 1989 werd Hongarije bezet door het Russisch leger en heerste er een vorm van sovjetcommunisme. De Hongaren konden de immense onderdrukking niet verdragen en vochten opnieuw voor hun vrijheid. Op 23 oktober 1956 kwamen ze in opstand tegen de gehate tirannie van het sovjetcommunisme. Die vrijheidsstrijd werd onderdrukt door het Rode Leger met zijn 5000 tanks. Duizenden werden geëxecuteerd en bijna een kwart miljoen mensen ontvluchtten het land."

Balassi Bálint (1554-1594) was een goed opgevoede Middeleeuwse dichter. Hij schreef over traditionele onderwerpen zoals religie, oorlog en liefde. Hij leefde in een periode waarin Hongarije werd bezet door Turkije. In 1526 viel het Turkse Rijk Hongarije aan bijMoha'cs (vlak bij Pécs), in de slag die bekend staat als het "Kerkhof van Eer" Durende de 150 jaar lange Turkse bezetting ging het land ten onder aan het constante oorlogsgeweld. Hele steden en dorpen verdwenen. De Hongaarse bevolking viel terug van 4 miljoen tot 1,4 miljoen, waardoor er ruimte kwam voor immigratie uit de buurlanden.

Dat is de reden waarom de poëet strijdtonelen beschrijft tegen het Turkse leger. We zijn niet zeker over de bronnen van die verhalen, maar we weten wel dat hij zelf in een veldslag stierf en een held werd.

Als we die twee historische perioden vergelijken, vallen nogal wat parallellen op. Zowel Balassi als Kodály schrijven resp. zingen over oorlog in hun geliefde land. Het laat hun wanhoop zien, hun vrees en bekommernis, en ook hun falen, omdat ze niet in staat waren hun volk te helpen redden.

De symbolische betekenis van de tekst

„Hej, én szegény népem, elszéledett vérem, mivé lettél mostanság"- geeft de tragedie weer van het Trianon-verdrag dat in 1920 een derde van het grondgebied en zijn burgers afscheidt.

„Holott mindenfelül az ellenség kerül, belül ezer féreg rág, Puha ernyedésben, párnás süppedésben várod napod múlását"- betekent dat we in de tweede wereldoorlog werden gedwongen, ondanks een conflict binnen het land. Maar niemand kon iets ondernemen, behalve geduldig wachten, volgens het gedicht al te geduldig.

„Várod más segitsen, országot épitsen, várod magad bukását."- Ze wachtten voor iemand, op een mirakel waardoor de hand Gods het land zou helpen. Ondertussen was het land bijna helemaal ineengestort.

„Szörnyü rontás rajtad, nem magad akartad, dög pusztit a testeden, mely csak véred issza, velôd agyad szívja, vígadoz majd esteden."- Het land is vervloekt, we wilden dit helemaal niet, maar er is geen kans meer tot ontsnappen. Iedereen heeft het land uitgebuit. (Begrijp dat economisch, er werden uitvindingen van getalenteerde mensen gestolen). Anderen bouwen hun geluk op ons ongeluk.

„Én se tejen mézen, keserü kenyéren töltém gyermekségemet, de ennyi galádság, földöncsúszó gazság felforralja véremet."- De dichter was zelf niet grootgebracht in comfort, maar wat nu gebeurde ging alle perken te buiten. Wat in het land gebeurde beoordeelde hij als onrechtvaardig.

„Hol van hôsi kardod, igaz magyar arcod, vitéz hire nevednek?"- Waar is het echte Hongaarse volk naartoe? Vroeger zouden zij zo'n onrecht hebben bevochten.

„Ó, de megvetnélek, ki is nevetnélek, de sírok, mert szeretlek:"- Hij zou liever lachen met het onvermogen van het land, maar dat kan hij niet doen, want hij houdt nog altijd van zijn land.

„Csak ne volnék véred, könnyen felednélek, elmennék én messzire."- Hij wil het land verlaten, maar voelt zich er zo sterk mee verbonden dat hij niet wil vluchten. In tegenstelling tot miljoenen anderen die rond die tijd het land wel verlieten.

„De jaj, hová fussak, hogy sohase jussak vissza hazám földjére?"- En de echte vraag is: waar naartoe? Is weggaan wel een oplossing?

Ik hoop dat ik u hiermee dichter bij het stuk heb gebracht en bij zijn belangrijke diepere betekenis. Het is ook bijzonder boeiend te ontdekken hoe de muziek helpt de tekst te versterken. Op die manier brengt Kodály tot uiting dat hij weliswaar niet fysiek aan de gevechten kan deelnemen, maar toch symbolisch wel.

ENGELS

After much deliberation I decided not to compare the life, the habits and the people between Belgium and Hungary as Marc asked me. I would rather give you some explanation about the Kodály piece theBalassi Bálint elfelejtett éneke. And it is not a hidden intention why I have to do it. Because we have to learn the piece by heart, I thought it would give an insight to the historical and political background, a brief review of Balassi Bálint - who he was and what he did.

The historical background

„A devastating tragedy struck Hungary after World War I, when the Peace Treaty of Trianon was signed in 1920. Hungary lost 71% of her territory, two thirds of her population and all her valuable assets below and on the surface to neighbouring and newly formed countries. The thousand-year old State was broken up into 7 pieces.

Hungary was forced to enter World War II in 1941. By 1944 the country became a battleground for the Russian offensive against the German army. From 1945-1989 Hungary was occupied by the Soviet army and ruled by a Soviet type of communism. The Magyars could not tolerate the immense oppression and fought again for their freedom. On October 23, 1956 they rose against the hated Soviet communist tyranny. The freedom fight was crushed by the Red army and their 5,000 tanks. Thousands were executed and imprisoned and nearly a quarter million people fled the country."

Balassi Bálint (1554-1594) was a very well educated poet from the middle ages. He wrote about traditional topics like: religion, battle and love. He lived in the period when Hungary was occupied by the Turkish empire. In 1526, the Turkish empire attacked Hungary at Moha'cs (it is very close to Pécs), the battle known as the "Graveyard of Greatness." During the 150 years of Turkish occupation the country was destroyed due to constant warfare. Entire cities and villages disappeared. The Hungarian population was reduced from 4 to 1.4 million people, making room for immigration from neighbouring regions.

That is why his poetry contains adventures about battles against the Turkish army. We are not sure about the sources of these stories but we are certain that he fell in battle and became a hero.

When you compare these 2 historical periods, there are quite a lot of parallelisms. Both Balassi and Kodály are writing/singing about war in their beloved country. It shows their despair, fears and worries, and also their fallibility that they were unable to help save their people.

The symbolical meaning of the text

„Hej, én szegény népem, elszéledett vérem, mivé lettél mostanság"- express the tragedy of the Trianon treaty, that 1/3 territory and its citizens is being separated in 1920.

„Holott mindenfelül az ellenség kerül, belül ezer féreg rág, Puha ernyedésben, párnás süppedésben várod napod múlását"- means that we were forced to enter the Second World War, whilst conflicts within the country, but nobody could do anything only wait patiently, according to the poem, too patiently.

„Várod más segitsen, országot épitsen, várod magad bukását."- They were waiting for somebody, a miracle or for the hand of God to help the country. Meanwhile the country was almost close to the absolute collapse.

„Szörnyü rontás rajtad, nem magad akartad, dög pusztit a testeden, mely csak véred issza, velôd agyad szívja, vígadoz majd esteden."- The country is cursed, but we didn't wanted like that, but there is no chance to escape anymore. Everybody took advantage of the country.(Understand it as economically, as stealing inventions of talented people.) And others will be happy of our unluckiness.

„Én se tejen mézen, keserü kenyéren töltém gyermekségemet, de ennyi galádság, földöncsúszó gazság felforralja véremet."- The poet himself wasn't brought up in good circumstances either. But according to him it is going through every limit what was happening around that period. So he judged the injustice what was happening in the country.

„Hol van hôsi kardod, igaz magyar arcod, vitéz hire nevednek?"- Where is the real Hungarian people, who would fight earlier for the justice?

„Ó, de megvetnélek, ki is nevetnélek, de sírok, mert szeretlek:"- He would prefer rather to laugh at the inability of the country, but he can't because he still loves his country.

„Csak ne volnék véred, könnyen felednélek, elmennék én messzire."- He wishes to leave his land but he feels his roots strongly, and that is why he is not leaving. Compare it to the millions of others, who left the country around this time.

„De jaj, hová fussak, hogy sohase jussak vissza hazám földjére?"- But the question is where to go to escape. Would it be a solution to leave?

I hope I have brought you closer to this piece and the importance of its deeper meaning. It is also very interesting to discover how the music helps to emphasise the meaning of the text. This is Kodály's way to show that, although he can not fight physically, symbolically he does.

Zita Gerenday, juni 2002