MaarNormaal nr. 6 artikel 5

Dirigent gezocht

Hoewel Johan, ondanks zijn professionele activiteit als leraar piano en dirigent, absolute prioriteit geeft aan het Gents Madrigaalkoor, kan het toch gebeuren dat hij een repetitie of zelfs een concert niet zelf kan leiden. Iemand moet-mag dan inspringen. Zitten er in het Gents Madrigaalkoor ook koorzangers-dirigenten? Wel...

We vonden er vier, maar misschien zijn er nog meer verborgen talenten.

De meest professionele is Benedicte Van Outryve. Aan de Muziekacademie geeft ze les samenzang en werkt daar met gelijkstemmig koor (kinderen) en gemengd koor (volwassenen). Het vak samenzang werd ruim tien jaar geleden ingevoerd bij de grote herstructurering in het deeltijds kunstonderwijs, mede op suggestie van de toenmalige inspecteur Jos Van den Borre (waarvoor dank). Daarnaast had zij ook een gelijkstemmig koor (jongeren) in de dagscholen waar zij muziekles gaf. Maar wij kennen Benedicte vooral als dirigente van het vocaal ensemble Mandriale, een dubbelkwartet waarin zij zelf ook meezingt. Als Johan er niet is, leidt zij gewoonlijk de repetitie.

Als Johan tijdens een concert aan het orgel zit, staat Jan Troch voor het koor. Hij dirigeerde gedurende acht jaar "ad interim" het parochiekoor van Oordegem en leidt nu nog het gelijkstemmige schoolkoor Gaudeamus van Nieuwen Bosch Humaniora, ons allen welbekend (niet het koor, wel de schoolgebouwen! - waarvoor dank).

Isabelle Van Ongevalle Dan hebben we twee Isabellen! Isabelle Van Ongevalle (vO) is bij ons vaak pianiste of organiste van dienst, maar dirigeert ook het Gaudete-koor van Sint-Pieters-Buiten. Een typisch parochiekoor dat bestaat uit een 30-tal leden met een leeftijd tussen 24 en… jawel, 80 jaar! Zij verzorgen elke zondag de hoogmis, behalve de eerste zondag van de maand, waarop het KIJOKO-koor die eer te beurt valt. (Kinderjongerenkoor o.l.v. Patrick De Weerdt, ook GMK-lid!)

Isabelle Versluys (V) is niet alleen een enthousiast koorlid, maar ook de enthousiaste dirigente van drie jeugdkoren: een gelijkstemmig jongerenkoor "De Edelweisjes", een schoolkoor dat in november een gospelconcert zong met de Amerikaanse gospelzangeres Lea Gilmore (be there or be nowhere), en een 'Taizékoortje'.

Hoe wordt een koorzanger dirigent?

Benedicte: "Ik ben dirigent omdat ik graag zing en anderen wil laten zingen. In het vocaal ensemble zijn beide aspecten vervuld en ligt het complexe in energie doorgeven, luisteren, corrigeren, zelf inpassen en de eindverantwoordelijkheid dragen."

Jan: "Ik ben daar een beetje vanzelf ingetuimeld. In Aalst waar ik koorzanger was in het parochiekoor, was het de gewoonte dat naast de hoogmis ook in de zaterdagavondmis gezongen werd. Omdat steeds minder zangers bereid waren twee missen per weekend te zingen, bleef na een tijdje enkel nog een 'voorzanger' over die het volk diende aan te zetten om mee te zingen. Dat heb ik een paar jaar gedaan. Toen ik in 1986 in Nieuwen Bosch begon te werken, werd ik al snel ingeschakeld als hulpje van de toenmalige dirigent Dirk Van Doorne, wiens plaats ik kort voor zijn pensionering in 2000 overgenomen heb. Toen in Oordegem de dirigent zijn spreekwoordelijke dirigeerstokje in de ring gooide, vroeg de moeder van een van de oudleerlingen-koorleden of ik het parochiekoor wou dirigeren met Kerstmis 1990. Nadien zouden ze dan wel zien maar na acht jaar was ik er nog steeds. Om familiale redenen heb ik dan zelf ontslag genomen. Ik wil graag dirigent blijven om mensen te enthousiasmeren voor koormuziek in het algemeen en goede koormuziek in het bijzonder. Voor velen in Oordegem was koorzingen slechts een alibi om in groep allerlei activiteiten te organiseren, maar ik denk dat ze nu wel het verschil kennen tussen een tweestemmige bewerking van "Bedankt lieve ouders" en Psalm 150 van H. Schütz of iets van Vic Nees."

"In het schoolkoor vraag ik vooral enthousiaste leerlingen en niet zozeer grote stemmen. Uit onze leerlingen moeten de koorzangers van later groeien (nietwaar Isabel Vanhalewyn?)" [Nvdr: zou de naam Isabel(le) echt voorbestemmen tot koorzang? En dan hebben we nog Isabel Vandersteene!]

Isabelle vO werd door een goede vriend gevraagd om het Gaudete-koor over te nemen."Ik dacht dat het een leuke afwisseling zou zijn in mijn dagelijkse bezigheid. Ik geef individueel gericht muziekonderwijs - vooral aan kinderen - werken met een groep volwassenen is iets totaal anders. Wij streven niet alleen een homogene koorklank na, wij streven ook naar een hechte vriendschappelijke band. En dat doet deugd."

Isabelle V: "Op een dag (ik was toen zelf koorlid) moesten we met De Edelweisjes een huwelijksmis zingen. Aangezien er geen organist was, moest onze dirigent zelf orgel spelen. Hij vroeg me of ik een beetje wilde "aangeven". Van toen af deed ik dat geregeld. Naarmate de jaren verstreken, dirigeerde ik meer en sinds vorig schooljaar ben ik echt dirigente."

"Het schoolkoor werd mij a.h.w. in de schoot geworpen toen ik op het St.Vincentiuscollege in Eeklo begon les te geven (1994). Het Taizékoortje richtte ik zes jaar geleden zelf op. Ik ervaar ontzettend veel vriendschap van de koorleden en put ongelooflijk veel energie uit de repetities en optredens. Het doet mij altijd opnieuw deugd te zien hoe jonge mensen zich engageren en er zijn voor elkaar. Ook al ben ik na een repetitie of concert pompaf, toch kom ik opgeladen thuis. 't Is wat, hé! Met het Taizékoortje zijn we in de grote vakantie naar Taizé gegaan. Dat schept een band en geeft je de energie om ermee door te gaan."

Wat voor muziek zing je en welke muziek dirigeer je het liefst?

Jan: "Wij verzorgen de eucharistievieringen die in schoolverband georganiseerd worden en vaak ook een kerstconcert op school. Wij zingen dus meestal religieuze muziek en kerstmuziek. De favoriete nummers van de koorleden liggen in de sfeer van John Rutter, Bob Chilcott e.a. maar ik probeer ook meer klassieke en/of Vlaamse componisten aan bod te laten komen. In mei 2001 hebben wij ons gewaagd aan De bello Gallico van Erika Budai en ik vond het een echte uitdaging omdat in dit stuk een aantal maatwisselingen zitten."

Isabelle V: "Met de Edelweisjes zingen we om de twee weken de eucharistieviering op onze parochie en elk jaar proberen we een concertje te geven. In het najaar van 2002 zingen we de musical Het nijlpaard, in het kader van ons 30-jarig bestaan. Het gospelconcert met het schoolkoor was swingen! " Hoe fantastisch het was, zagen we op AVS!

Benedicte: "Mijn lievelingsstuk heb ik nog niet gevonden, of beter gezegd: ik word regelmatig verliefd op nieuw uitgevoerde of opnieuw gezongen muziek. De kinderen zingen allerlei liederen, canons, eenvoudige meerstemmigheid of quodlibets, en speciaal voor hen gecomponeerde musicals. We proberen namelijk om de twee jaar een groot optreden te organiseren waarin de jongste klassen van de muziekacademie - dat zijn een 200 kinderen! - zingen terwijl 'woord' acteert."

"Met Mandriale zingen we veel muziek uit de Renaissance, Duitse en Engelse romantiek en bewerkingen van volksliederen en popsongs. Daarbij zijn 'oefenen-oefenen-oefenen', 'bereid zijn tot' en 'met open oren zingen' mijn leuzen. Elke stem bestaat slechts in functie van de andere stemgroepen, en elke stem moet zich kunnen inpassen en toch maximaal functioneren."

Isabelle vO zingt met haar koor vooral eenvoudige vierstemmige koormuziek en ook veel gregoriaans.

Iets geleerd van Johan?

Deze dirigenten kunnen natuurlijk bij Johan de kunst afkijken. Doen ze dat ook? Is er een wisselwerking tussen hun GMK-koorzingen en hun dirigeren?

Isabelle vO: "Koorzanger zijn is enorm leerrijk, zowel wat mijn pianospelen betreft als het dirigent zijn. Ik pas vooral de studiemethode toe die Johan gebruikt: op korte tijd iets grondig leren. Ik voel aan dat mijn zangers soms verbaasd staan als ze op een half uur tijd weer een nieuw lied kennen. Zelf in een koor zingen leert je luisteren en kritisch zijn. Je vraagt je af: 'waar zou ik nu op werken indien ik er voor stond?' Ook de klassiekers 'stipt beginnen, rechtop zitten en partituren hoog' pas ik toe."

Isabelle V: "Het feit dat ik in het GMK zing, heeft zeker zijn weerslag op mijn dirigeren. Ik leer elke week weer nieuwe inzingoefeningen (en probeer ze te onthouden) en tips die ik ook in de repetities toepas of uitprobeer. Ik zing ook dikwijls iets voor. Ik betrap er mij soms op dat ik woorden en gebaren van Johan overneem. Scary, hé! Maar het lijkt wel te werken. Wanneer ik in het Madrigaalkoor sta, dan denk ik dikwijls aan dingen die ik aan mijn koorleden zeg: 'borst vooruit, mimiek, om de twee seconden kijken'. Er is dus wel degelijk een wisselwerking."

Benedicte: "Ik moet ootmoedig toegeven dat ik pas na lang twijfelen het artikel van Johan over koordirectie (in de vorige MaarNormaal) gelezen heb. Zou ik na - ik overdrijf een klein beetje - 30 jaar de directietrucs van de meester nog niet kennen? Ik heb het artikel uiteindelijk gelezen met vaak een inderdaad-reactie. Toch, en dat pleit voor hem, kan Johan mij op een repetitie soms nog verrassen en evolueert hij gelukkig nog. Enkele gekende Duijck-trucs - ik simplifieer hier even, denk ik: 'haal het machientje uit elkaar': zet elke partij op poten en zing dan samen; 'doen': geen tijd verliezen. Om die grote energie en inzet bewonder ik Johan."
"Het Gents Madrigaalkoor dirigeren is leuk en spannend. Als ik de repetitie begin, zeg ik: "Waw! Wat een klankmateriaal! " Het GMK is een grote groep zangers door Johan gekneed, niet door mezelf, wat voor innerlijke spanning zorgt: zij zijn mijn leerlingen niet. De uitdaging is groot: hoe gaat het koor reageren op mijn tekens? Meestal is mijn opdracht slechts notenwerk, de afwerking ligt bij Johan. Dan jeuken mijn vingers om verder te kneden. Als koorzanger ken ik het koor van binnenuit. Het GMK is - mag ik even Johan? - een groot koor met een zeer sonore maar wat trage baspartij (akkoord, Marc, een grote dikke snaar komt trager in actie), een goede maar kleine en daardoor kwetsbare tenorpartij (hoewel, dat lijkt nu plots te veranderen), een ietwat brave altfamilie, en een heterogene sopraanpartij met mogelijkheden. Daarmee werken is echt klasse-dirigentenwerk."

"In mijn lessen start ik met ongevormd materiaal maar de inzet van die mensen en het resultaat kunnen enorm zijn. De stemmen kan een dirigent niet veranderen, wel de klank, de samenklank. Daarom kan ik zo tevreden thuiskomen de zaterdagnamiddag, als een klas volwassenen zonder vocale ambities wel muzikaal gewerkt heeft met haar beperkt stemmenmateriaal, of na twee dagen musical met een bende kinderen. Dat is spannend en leuk achteraf."

Jan: "Uiteraard speelt het feit dat je koorzanger bent een rol bij het dirigeren. Ik denk dat je beter luistert naar wat er in andere stemmen gebeurt. Als je voor een koor staat, word je immers met alle stemmen geconfronteerd. Het is dan plots schrikken en je mag je niet laten verleiden om vooral de inzetten van je eigen stem aan te geven. Ik betrap er mij ook regelmatig op dat ik Johan beter in het oog houd. Ik kijk dan hoe hij moeilijke ritmes en/of maatsoorten aangeeft. Wij hebben de kans om elke repetitie wat mee te pikken, als zaten we in een gratis dirigentencursus (ik meen mij trouwens te herinneren dat sommige mensen speciaal daarvoor lid werden van het GMK, maar dat duurde niet lang). Als je voor je koor staat, voel je ook beter de signalen die vanuit het koor komen, omdat je die zelf soms geeft als zanger b.v. als het nu wel genoeg geweest is om steeds weer dat kleine stukje te herhalen. Ook begrijp je beter hoe belangrijk het is dat zangers naar de dirigent kijken en hoe gerechtvaardigd het is dat Johan daarover zo 'zaagt'. Je staat als dirigent gewoon machteloos als niemand kijkt wat je probeert aan te geven qua dynamiek, tempo of gewoon muzikaliteit. Ik ben tijdens een repetitie van het schoolkoor eens achter de piano op de grond gaan zitten en het duurde een tijdje vooraleer een aantal koorleden dat door hadden!

Ik heb het GMK al mogen dirigeren en dat is een schitterende ervaring. Johan doet de volledige voorbereiding en het enige waar je nog moet aan denken, is: Is mijn maatslag duidelijk genoeg, of toch een fractie van de duidelijkheid van Johan? Waar kan ik een extra stimulans geven? En voor de rest is het genieten van de wondere wereld van het dirigeren."