MaarNormaal nr. 6 artikel 3

Mieke Anseeuw pakt het GMK aan

Mieke Anseeuw werkt al meer dan een jaar aan de stemmen van het Gents Madrigaalkoor. Hoog tijd om haar in MaarNormaal een beurt te geven. We begaven ons daarvoor 3 hoog aan de Visserij waar ze ons tussen levensgrote schaakstukken te woord stond. En het woord werd prompt naar evangelische gewoonte vlees.

Mieke, het lijkt wel dat stemvorming met jou een meer fysieke aanpak heeft gekregen.

Dat we stemvorming in de eerste plaats nodig hebben, zal wel cultureel bepaald zijn. Mijn grootmoeder zong van nature, zoals iedereen dat toen deed, want zingen was zo natuurlijk als leren lopen. Die mensen waren niet met zangtechniek bezig, ze zongen gewoon bij hun dagelijkse bezigheden, spontaan omdat ze zich goed in hun vel voelden. Dan zing je natuurlijk goed. Dat natuurlijke is nu weg, we oefenen onze natuurlijke stem niet meer, we kennen ons lichaam niet meer. Vraag ik iemand om adem te halen, dan zie ik het bijna altijd fout doen. We zijn blijkbaar liever met andere dingen bezig in het leven.

En dat natuurlijke wil je ons terug leren ontdekken?

Ja, daarom gebruik ik graag als voorbeeld houdingen die iedereen vanzelf natuurlijk doet. Lachen en niezen, bijvoorbeeld. Geeuwen heb ik zelf nooit gekund, dat kan ik daarom niet gebruiken. De nies-houding is dan makkelijker. Verwondering, verbazing zijn ook een goede beginhouding. Die heb ik nog niet zo lang ontdekt, maar ik werk er zeer graag mee omdat mensen dat vanzelf goed doen. Veel efficiënter dan "laat je kin los hangen" en "leg je tong plat".

Hoe ben je tot dat inzicht gekomen?

Dat is een lang proces geweest. Ik wou zelf graag goed zingen, dus liep ik zangles zoals iedereen, en werd ik tien jaar lang op de ouderwetse manier mismeesterd. Vocalises. Klonk het niet goed, dan moest je maar meer oefenen. Het resultaat was dat je kracht ging inschakelen, en dan ben je verloren, dan kan je niet soepel meer werken, dan vertrek je niet vanuit een lach. Je moest ook een stevige buikademhaling toepassen. Stonden we daar allemaal geforceerd met een zwangere buik te zingen. Terwijl het juist bij de natuurlijkheid kan beginnen, maar dan moet je eerst je lichaam leren voelen.

Dat heb ik allemaal zelf moeten ontdekken, met de hulp van leraars. Want er zijn veel mensen die dit inzicht hebben verworven ook al staan ze niet meteen met de theoretische uitleg klaar. Ik heb stage gelopen bij Lucienne Van Deyck, en Erika Pauwels heeft mijn stem helemaal opnieuw gezet. En voor de rest: veel luisteren, met mensen praten, blijven vragen en lezen, en vooral voortdurend bij jezelf zoeken. Dat blijft mijn graadmeter: wat voel ik?

Heb je collega's die ook zo werken?

Jazeker, maar we combineren allemaal verschillende facetten. Het moeilijke punt is meestal de spanning in je lichaam te breken. Ik herinner me hoe, zoveel jaren geleden al, Roberto Bartolomé aandrong op een ontspannen lichaam. Als je je goed voelt, straal je iets uit en de klank zal vanzelf verder dragen. Meer volume vraagt niet om meer geluidssterkte, maar wel om meer emotie. Vul de ruimte met emotie, niet met kracht. Dat is een moeilijke boodschap voor een koor. Wanneer de dirigent méér vraagt, komt er meestal meer kracht in plaats van meer volume.

En die aanpak werkt?

Het leuke is dat je met dat systeem juist zo snel resultaten boekt. Mijn leerlingen krijgen niet eerst 3 maanden techniek. Techniek alleen is moordend voor een stem, want een stem moet juist muziek en emotie geven! Mijn eerstejaars zingen hun eerste klasconcert al in november. En alleen al door het beetje choreografie dat daar bij komt kijken, bewegen en improviseren en... zingen ze veel spontaner en vullen ze hun zang in met hun eigen emotie.

Om echt goed te zingen moet je ontspannen staan. Een "perfecte" techniek werkt niet als ze de mensen de lelijkste grimassen doet trekken. Het is ook geen gezicht. Als je goed zingt ben je mooi, je moet ook mooi willen zijn. En als je goed gezongen hebt, voel je je ook veel beter - ik voelde me ook altijd goed na de les bij Erika Pauwels.

Lukt het ook bij iedereen?

Wie met een medisch stemprobleem zit, kan ik natuurlijk niet helpen. Maar zelfs gereputeerde hopeloze gevallen pak ik aan. Daar bijt ik me in vast, ik zoek tot ik een oplossing vind. Vaak hebben de mensen gewoon een foute plooi aangenomen, misschien van een verkeerd sprekende ouder of een leraar overgenomen. Kinderen imiteren zo veel! Het is maar goed dat jullie dirigent ook les volgt.

Onlangs nog kwam er zo'n schorre otter bij me met de vraag of ik haar kon helpen. Ik heb haar eerst alleen nasaal en heel stilletjes laten zingen, uitsluitend Franse teksten. Na een jaar was ze van haar heesheid af.

Iedereen kan zingen, tenminste als aan drie voorwaarden voldaan is: intellect, fysiek en emotie.

Kan emotie ook niet tegenwerken?

Natuurlijk. Probeer maar eens ontspannen de Kindertotenlieder te zingen. Dan moet techniek je ter hulp komen. Techniek is wel degelijk belangrijk, die moet je beheersen en daar moet je intelligent mee omgaan, maar altijd gecombineerd met emotie en fysiek.

Neem nu het gehoor. Als we onszelf luid horen zingen denken we gauw dat onze stem goed zit, terwijl wat we zelf horen helemaal geen projectie garandeert. Emotie kan dat wel, geluid doen dragen - terwijl je zelf juist minder hoort! Je moet de klank de zaal ingooien, en dat moet je in je buik voelen [grijpt met beide handen haar buik vast]. Als je naar de overkant van de Visserij iets roept [buigt haar handen tot een toeter aan haar mond en buigt zich naar het venster] dan voel je dat ook meteen in je buik. Om een goede buikademhaling te vinden, moet je zoeken wat er trilt en wat niet. Het blijft proberen.

Ik heb het voordeel les te geven en daardoor veel te kunnen uitproberen.

In het Gents Madrigaalkoor werk je met een groep. Dat is nog wat anders dan privé-les.

Ja, ik had wel al op koorweken met groepen gewerkt, maar toch blijft het, zelfs nu nog, wat vreemd als ik voor die grote groep sta. Ik moet mijn zaken goed voorbereiden en me strak aan mijn schema houden. Ik heb snel geleerd dat ik niet voor iedereen tegelijk het beste kan doen, zelfs niet voor alle stemgroepen tegelijk. Per stemgroep lukt het nu heel aardig.

Ik werk sterk vanuit een relatie met mijn leerlingen. Als die niet goed zit, kán ik gewoon niet werken, maar dat komt gelukkig zelden voor. In een groep zit dat relatie-mechanisme anders in elkaar en daar moest ik leren mee omgaan. Ik kan in zo'n groep enkele mensen onwennig zien reageren op een oefening, en dan moet ik de impuls bedwingen daar meteen wat aan te doen. Bij een collectieve stemvormingssessie zijn er verschillende partijen betrokken: het koor, de dirigent en ik, maar er zijn dus ook nog die individuele zangers. Hun moet ik laten voelen wat er fout zit, en ze moeten zelf voelen dat het beter kan. Dat respect voor de zanger heb ik altijd als ik iets probeer te corrigeren: mijn enige criterium is dat ze zelf de verbetering moeten voelen.

Hebben alle koorleden stemvorming nodig?

Je doelt op natuurstemmen. Die bestaan natuurlijk, maar meestal heeft elke stem wel een beetje verzorging nodig. Zit de stem perfect, is de resonantie goed, is de ademhaling in orde? Als de meeste gebieden goed zitten, is het natuurlijk een plezier op de rest te werken. Maar zelfs op echte natuurstemmen komt sleet, door stress, door veroudering, door gebrek aan onderhoud. Dan kunnen verzorging en techniek het verschil maken.

Dan werken we b.v. aan de ademhaling als die te hoog zit. De natuurlijke rustige ademhaling verliezen we gemakkelijk. Ook een goede fysieke houding is belangrijk. Wie een rugprobleem heeft, let wel op zijn houding, maar andere mensen doen dat niet genoeg.

Stemmen gaan ook kapot door een fout gebruik. Daar moeten we altijd op blijven letten. Nooit zingen zonder energie. Let er maar eens op hoe mensen die goed zingen het warm krijgen: zingen gebeurt vanuit energie, dat kacheltje moet je altijd aanspreken. Spreken doen we ook dikwijls verkeerd. Babbelpauzes tijdens de repetitie zijn zo slecht als wat. Ga liever een wandelingetje maken dan je schor te praten. En drink regelmatig een slokje, dat is beter dan te kuchen. Kuchen verbied ik. En roken ! Roken is gewoon een drama voor de stem. En kom niet af met macho-verhalen over een diepe rokersstem. Zo kan ik het ook, maar mooi is anders.

Tot welke leeftijd kunnen we blijven zingen?

Hoe meer je zingt, en hoe meer genres je zingt, hoe langer je kan zingen. Solo zingen stelt natuurlijk hogere eisen waardoor dat op hogere leeftijd niet meer lukt, al is dat afhankelijk van oefening en stemregister, hoge stemmen hebben vlugger last dan lage. Maar voor koorzangers zijn de eisen toch minder streng. Blijf dus maar gezond zingen. Niet alleen klassiek in al zijn gedaantes, ook pop en jazz. Het geeft je ook plezier eens iets anders te doen. Proef van alles, maar met mate. Leef en geniet. Sta open, gebruik al je zintuigen. Doe aan sport. Je moet je lichaam af en toe uitdagen, de trance van sporten doet deugd. We blokkeren dat soort ervaringen te vaak. Zingen mag dan niet therapeutisch zijn (ik kan er niet mee genezen), maar de energie die bij zingen vrijkomt, kan zo'n deugd doen!

MC & KvdW