Fest- und Gedenksprüche

Het opus 109 van Johannes Brahms is een prachtig werk dat het Gents Madrigaalkoor op de voorjaarsconcerten zal zingen. Een korte toelichting.

Een portret van Johannes Brahms
op vraag van Robert Schumann getekend

Johannes Brahms (1833-1897) zou vooral in zijn jeugd een meer romantische opvatting gekoesterd hebben over vaderlandsliefde dan wij nuchtere Vlamingen kunnen opbrengen, maar hij leefde dan ook in een heel andere tijd-ruimteconstellatie. Het waren de jaren 1870, de tijd van de Duitse overwinning over Frankrijk, van de stichting van het Duitse Rijk, wanneer Otto von Bismarck "kaiserlicher Reichskanzler" werd. Brahms nam deel aan dat echte Duitse gevoel, misschien nog meer omdat hij een groot deel van zijn leven doorbracht in... Wenen. Hij voelde zich op een bepaald ogenblik zelfs geroepen om oorlogsvrijwilliger te worden, maar kwam op het laatste moment op een nog beter idee, de compositie van een patriottisch triomflied aan het zegerijke Duitse volk.

Geen wonder dus dat toen zijn geboortestad Hamburg hem in 1889 tot ereburger uitriep, Brahms meteen een dank- en loflied componeerde voor de burgemeester van die fiere stad. Het werd opus 109, Fest- und Gedenksprüche. De tekst komt, zoals wel vaker bij Brahms, uit de Bijbel. Het eerste van de drie motetten vertolkt het vertrouwen dat de oude vaderen in de Heer stelden, die dan ook Zijn volk sterkte en vrede heeft gebracht. David zal wel "het volk Israels" bedoeld hebben, maar Brahms dacht ongetwijfeld aan een ander volk. Het tweede motet komt uit het evangelie volgens Lucas en verheerlijkt de deugden van sterkte en eenheid. De evangelist had het weliswaar over de duivel, maar met wat knip- en plakwerk refereert Brahms allicht opnieuw aan het Duitse volk. Het laatste motet maant aan om het gebeurde goed te onthouden en het nageslacht eraan te herinneren. Ook in deze passage is de bijbel "polyinterpretabel" genoeg om de toenmalig recente Duitse geschiedenis op te roepen.

Brahms versterkt het effect van de machtige Bijbelcitaten met een polyfone muziekstijl waarin hij tekstuitbeeldende symbolen verweeft en twee halve koren tegenover elkaar plaatst. Met heldere grote drieklanken prent hij de eenvoudige lieden zijn overtuiging in: gelooft in God, weest tot den strijd bereid, blijft bij elkander en respecteert de traditie !

© v.z.w. Gents Madrigaalkoor